راه بی زمان

بنای رختشویخانه درقلب بافت تاریخی شهرزنجان،منطبق برحصار قدیم درمنطقه پرتراکم مسکونی موسوم به عباسقلی خان و محل معروف به بابا جمال چوقوری(گودال بابا جمال)احداث شده است بنای رختشویخانه به‌ دست‌ دو برادر به نام‌های‌ مشهدی‌ اکبرمعمارومشهدی‌ اسماعیل بنا برای ساخته‌ شده‌ است‌.

این بنا در سال 1345 ه.ق به دستورشهرداروقت زنجان آقای علی اکبر توفیقی ساخته شده است.آب این رختشویخانه ازقنات قلعچه حاجی میربهاءالدین تامین گردیده است.مردم شهر لباس و رخت خود را در آن محل می‌شسته‌اند. چنین کاربری برای یک بنای عمومی در جهان مشابه ندارد یا کم‌نظیر است. این بنا در حال حاضر تعمیر و مرمت شده و به عنوان موزهٔ مردم‌شناسی مورد استفاده قرار می‌گیرد و مردم می‌توانند از آن بازدید کنند. این بنا در سال‌های گذشته به جهت وجود هوای سرد در زمستان‌ها برای بانوان زنجانی ساخته شده‌است.

هدف ازساخت رختشویخانه تامین امنیت وآسایش زنان دریک مکان سرپوشیده بوده است.زمین این مجموعه متعلق به فردی بوده است به نام باقرخان امجد که پس از خرید زمین،این مجموعه در مدت 15 ماه ساخته شد. 

محل شست وشوی رخت به 4 قسمت تقسیم می‌شده،ابتدای شستشو که ازانتهای جریان آب است، حوضچه مخصوص لباس‌های بسیارآلوده و لباس‌های مربوط به افراد با امراض ساری بوده است. مجرای آب واقع در حد فاصل حوضچه دوم و سوم مخصوص لباس‌های نسبتاً تمیز و محل آبکشی و حوضچه چهارم مخصوص شستشوی ظروف آشپزخانه و بالاخره حوضچه آخر (اولین حوض ازحرکت آب) محل آب تمیزوخوراکی بوده است

این بنا درزمان خود به شکلی بسیار پیشرفته قسمتی ازنیاز بهداشتی شهرراتامین  می کرده است

آب این محدوده که دارای فضاهای متعددی است از قنات قلعچه حاجی میربهاالدین تامین می‌شد. فضاهای این مجموعه را می‌توان به دو بخش مدیریت رخت‌شوی‌خانه شامل حیات و قسمت مسکونی و فضای اصلی شستشوی رخت که خود دارای چهار قسمت است تقسیم کرد. حیاط محوطه‌ای است به شکل مربع و مستطیل به میزان ۴۰۰ متر مربع (۳۲×۱۲ متر) شامل درختکاری و فضای سبز، و اعیانی آن در جبهه شمالی محوطه به مقدار ۶۰ متر مربع شامل دو اتاق و یک ورودی است که این ورودی فضاهای محوطه، سرایداری و محل شستشوی رخت را به همدیگر متصل می‌نماید. پلان و نمای این واحد مسکونی، دارای بار فرهنگی بوده و به سبک معماری سنتی شناخته شده زنجان احداث گردیده‌است.

خزینه این رخت‌شویخانه ۱۷ متر طول ۵۵/۱۱ متر عرض و حدود ۸ متر ارتفاع دارد فضایی شبیه تراس مشرف به فضای رخت‌شویخانه وجود دارد که به عبارتی می‌توان آن را شاه‌نشین و محل مدیریت نامید. محل ورودی بنا به شبکه ارتباطی کوچه‌های شهر را پیدا می‌کرد و خانمی که گفته می‌شود همسر معمار این بنا بوده‌است کار کنترل و نظارت بر امور رخت‌شویخانه را برعهده داشت و در قبال این کار مبلغی ماهیانه دریافت می‌کرد. از معماری این فضا چنین استنباط می‌شود که معمار آشنایی کاملی به شیوه سنتی داشته که توانسته‌است با کمک قوس‌ها و نورگیرها فضای دل‌انگیزی را در قسمت بالای انبار سالن اصلی رخت‌شوی‌خانه و تردد افراد را انجام می‌داده‌است.

طراحی و اجرای فضای داخلی و اصلی بنای رخت‌شویخانه دورنمای بسیار زیبایی دارد و سالن آن با ۱۱ ستون به طور قرینه به دو قسمت تقسیم شده‌است. این فضا از سالنی به عرض ۷/۱۳ متر طول ۶۲ متر و مساحت زیربنای ۸۵۰ متر مربع برخوردار است. فاصله ۱۱ ستونی که به طور قرینه سالن را به دو قسمت تقسیم کرده‌اند در جهت قرینه از چهار واحد حوضچه و مجاری آب در حد فاصل حوضچه‌ها تشکیل یافته و حدود آن را سنگ‌های حجاری شده از جنس تراورتن از یکدیگر مجزا می‌کند.نور پردازی سقف علاوه بر جنبه تهویه ای کار نشان دادن زمان را هم انجام می داده است .